Clever Hans

Ou o Listo Hans, se preferides. Esta historia xa a coñecía, pero practicamente a esquecera. Ata que hoxe, botándolle unha ollada ao meu google reader, na sección Educación, atopei este interesante post de Dan Meyer, un profesor estadounidense de Matemáticas que adoita facer reflexións moi interesantes sobre didáctica. E como pasa habitualmente, navegando dun blog a outro, cheguei á orixe, en Research in Practice e Damn Interesting. Cóntovos de xeito breve a historia:

A finais do século XIX un profesor de Matemáticas alemán chamado Wilhelm Von Osten estaba estudando a intelixencia animal. Estaba convencido de que os humanos subestimamos a capacidade de razoamento dos animais. Para comprobar as súas hipóteses, tentou ensinar Matemáticas a un gato, un cabalo e un oso. Só triunfou co cabalo, que xa imaxinaredes que é o que dá nome a este post. Ese cabalo, Clever Hans, aprendeu a utilizar os seus cascos para indicar números escritos nun encerado: se escribían un 2, Hans daba no chan dúas veces cos cascos. Deste xeito podía representar calquera número do 1 ao 10. Pero isto non é moi espectacular, non? Xa veredes...

Despois deste primeiro éxito, Von Osten continuou co curriculum: acadou que o cabalo aprendera a resolver cálculos aritméticos ata raíces cadradas sinxelas e operacións con fraccións.
Así comezou a sona de Clever Hans, facendo demostracións polo país.

Pero as súas habilidades non remataban aí: Hans chegou a contestar cuestións referidas a calendarios; identificando un golpe coa letra A, dous con B e sucesivamente, deletreaba con éxito os nomes das persoas que coñecía; tamén a hora do día na que se atopaba...
A súa porcentaxe de acerto é estimado en 89% (o que non está nada mal, penso eu), e segundo algunhas fontes, o seu nivel matemático era comparable ao dun cativo de 14 anos.
Como é lóxico había moitos escépticos (o que é sinal de educación e civismo, na miña opinión), e máis desde que Hans apareceu en portada do New York Times. Isto levou á creación da Hans Commission por parte do Gabinete de Educación do país. Os estudos desta comisión determinaron que non había fraude ningún nas habilidades do cabalo. Posteriormente pasáronlle o estudo ao psicólogo Oskar Pfungst, que foi quen de desvelar o misterio.

Pfungst levou a cabo moitos experimentos con Hans. Como esperaba, o cabalo mantiña unha porcentaxe de acerto altísima cando a persoa que propoñía as preguntas era o seu dono. Tamén tiña bos resultados cando os que preguntaban era outras persoas baixo condicións normais. Pero Hans tiña problemas cando a persoa que propoñía as cuestións estaba lonxe del. Isto non foi explicado ata que o psicólogo introduciu e identificou dúas novas variables nos experimentos:
Por un lado Hans non contestaba correctamente cando o que propoñía a pregunta non sabía previamente a resposta.
E o mesmo sucedía cando o propoñente estaba oculto.
Estes experimentos levaron á hipótese de que a "clarividencia" de Hans dependía da posibilidade de ter á vista con claridade á persoa que sabía a resposta á pregunta formulada.

Para non estenderme máis, e tendo en conta que podedes coñecer a historia completa na Wikipedia ou de onde a estou eu a traducir, en Damn Interesting, só quero dicir que o psicólogo Oskar Pfungst determinou que o cabalo era quen de identificar mínimos cambios na postura dos propoñentes, así como na expresión facial ou na respiración. Se me permitides a parvada, Clever Hans era unha versión primitiva de Tim Roth en Lie to Me.

Supoño que pensaredes que escribín a historia de Clever Hans polas súa habilidades matemáticas (que se lestes o post saberedes que eran falsas). Pois non é así. Se escribín este post é precisamente polas reflexións que fan nos blogs que comentei antes:

Cando os profesores de Matemáticas (e doutras disciplinas, pero en Matemáticas este xeito de traballar é máis típico) propoñemos preguntas nunha clase do tipo:

• E a fracción representada é...
• E menos por menos é...
  
• Temos suficientes datos para resolver este problema?
• E x · x dá como resultado... ( e se o alumno di 2x, mirada asasina)
  

Hai moitos exemplos, calquera caso no que a nosa forma de propoñer o problema anticipe a resposta. É obvio que deste xeito avaliamos principalmente dúas cousas:

1. A capacidade dos nosos alumnos para interpretar a nosa cara.
2. A nosa propia capacidade de expresar ideas coa cara ou coa expresión corporal, nunha palabra: a nosa dramatización.

Profesores coma min, cunha marcada tendencia a facer o paiaso (a transmitir ;) se sodes benévolos) somos propensos a non decatarnos da nosa capacidade de converter aos nosos alumnos en Clever Hans. Isto leva a pensar na posibilidade de propoñer preguntas ocultándonos dalgún xeito. Pero claro, isto faría perder unha parte importante da diversión. Polo menos para min.
Non estou seguro, teño que pensar máis sobre este tema. Esperemos que as conclusións que tire disto non me leven a ser peor profesor. Aínda.

Xa está ben para esta tarde de domingo, non? Déixovos cunha canción suave, suave, para dixerir o anterior: